Hà Nội thời đại-số

.

… “Sáng nay, lúc 6 giờ tôi đã bị lạnh ngoài phố! Bầu trời trong và nhạt, thành phố vui vẻ thức dậy và hằng hà sa số cây cối náo động lên do tiếng ríu rít của ngàn vạn con chim; quấn trong một áo khoác dầy, tôi nghĩ mình còn ở Paris… vào một buổi sáng đầy nắng.” Đoạn văn ngắn trên như nhặt ra từ một tiểu thuyết lãng mạn Pháp, đầy ắp niềm hạnh phúc và khao khát khám phá. Thành phố đáng yêu đấy chính là Hà Nội vào một ngày tháng Mười một năm 1928, dưới mắt Jean Tardieu, con trai vị họa sĩ hiệu trưởng trường Mỹ thuật Đông Dương (Thư Hà Nội, gửi Jacques Heurgon). Dĩ nhiên nói đến đây, chúng ta nghĩ, thân phận ông chủ đến xứ thuộc địa, thì có gì mà không vui vẻ! Nhưng chúng ta cũng phải thừa nhận rằng, hình như lâu lắm rồi chúng ta không còn cảm nhận về một Hà Nội đầy tiếng chim kia, bầu trời trong trẻo kia như xa tít.

Đọc tiếp văn của cái tay “thực dân” ấy - một cử nhân văn chương Pháp – thì Hà Nội như một nơi điều dưỡng tuyệt trần trên thế giới, với những con phố dài rợp bóng cây xanh, những khu phố của người bản địa đầy màu sắc, tiếng guốc rộn ràng của các cô gái gõ trên nền gạch lát đường làm nên bản hợp tấu của nốt ré thăng và sol giáng. Trên nền cảnh duyên dáng đó, con sông Hồng mở ra một tầm ngút mắt như hậu cảnh, chỉ có những cánh buồm của những con thuyền lướt qua hoặc cây cầu Long Biên chiếm vị trí nổi bật trơ trọi khi ấy.

Hà Nội có thanh lịch hay diễm huyền, chắc là nhờ một không gian trong lành như mô tả. Hà Nội trở thành nơi mộng ước được đến để yêu như tâm tưởng bất chợt của thi sĩ:

…Đi đi anh đưa em vào quán rượu

Có một chút Paris để anh làm thi sĩ

Hay nửa đêm Hà Nội

Anh là thằng điên khùng

Ôm em trong tay mà đã nhớ em ngày sắp tới…

(Dạ Khúc, Thanh Tâm Tuyền)

Hà Nội được sánh với Paris, Hà Nội có nửa đêm để nhà thơ nhớ trong lúc sầu đời. Nhưng đấy là Hà Nội của thế kỷ trước, Hà Nội của những kẻ tha hương và ly tán. Năm 1954, Hà Nội chỉ có 530 nghìn dân trên diện tích 123km². Hà Nội bây giờ có số dân 6,5 triệu, bao gồm cả tỉnh Hà Tây - xứ Đoài cũ, rộng gấp 27 lần năm 1954, trở thành một vùng dân cư đông đúc chưa từng có trong lịch sử của đô thị này. Với sự kiện trở thành một thành phố có quy mô lớn như vậy, một mặt khẳng định ưu thế của quá trình đô thị hóa của một nước đang phát triển dồn vốn đầu tư vào một trung tâm đầu não, một mặt làm đậm thêm sức hút của một thành phố được bồi lắng qua rất lâu.

Sự thay đổi của Hà Nội, với lối nói “hoành tráng”, là sự vươn mình, với người khác, đó là những sự bung ra xộc xệch, căng thẳng và không đồng bộ. Lơ lửng trong tâm lý chung là một bầu không khí luôn nóng: Ngày mai của Hà Nội sẽ là cái gì? Di sản lâu đời của thành phố này gây dư âm luôn khiến người ta ngoái lại. Người ta sợ Hà Nội sẽ giống một thành phố xấu xí nào đó, nên trong cái cách yêu Hà Nội bây giờ có sự cực đoan của “tinh thần Hà Nội”. Nhưng cực đoan thế đã đủ để giữ Hà Nội sẽ đẹp như một thời nào chưa, thời có cơ sở để so sánh chứ không phải là một tương lai mờ mịt còn chưa thành hình hài đặng yên tâm. Cái gì còn lại từ những năm tháng nên thơ nói đến ở trên, dần dần như những mặt hồ lặng lẽ, những khoảng âm để làm đắm chìm bất cứ cơn cáu giận nhỏ nào. Liệu chúng có đủ để hạ cơn cáu giận mang đặc trưng rất Hà Nội thập niên đầu thế kỷ 21 đang có hay không?

...

© Nguyễn Trương Quý

(trích Hà Nội thời đại-số)
.