Bao giờ cho đến tháng mười (phần cuối)

Những ngọn đèn trôi trên sông dạt vào bãi đá dưới cây muỗm già.

Khu chợ đông đúc hiện lên trong đêm…

Vị thành hoàng làng đưa Duyên đi giữa dòng người trong chợ tìm chồng. Cô dừng lại khi nhận ra một dáng người quen thuộc ngồi trong quán nước. Người đó quay lại và ta nhận ra đó là chồng Duyên. Hai người đứng lặng rất lâu. Rồi họ từ từ tiến đến gần nhau… Anh chìa tay ra và cô nắm lấy bàn tay anh. Anh đưa cô len lỏi qua dòng người đi ra bến sông. Những ngọn đèn tụ hội gợi cho ta cảm giác của một bến sông rất đông đúc. Hai người nhìn ra phía dòng sông. Lát sau Duyên quay sang hỏi chồng:

- Anh có muốn dặn dò gì em không?

Người chồng vẫn im lặng nhìn ra dòng sông phía trước.

- Sao anh cứ im lặng thế? - Duyên hỏi tiếp - Hay anh có điều gì oan ức?

Người chồng lắc đầu:

- Anh không có điều gì phải oan ức cả.

- Vậy sao anh buồn?

- Anh muốn những người còn sống được hạnh phúc.

- Hạnh phúc?  - Duyên hỏi lại chồng. Người chồng gật đầu:

- Chỉ có những người còn sống mới làm được điều đó. Anh không làm gì được nữa. Anh đã làm xong phần việc của mình rồi.

- Không. Anh vẫn còn sống, lúc nào em cũng nhìn thấy anh ở bên cạnh. - Duyên nói một cách sôi nổi.

Người chồng lắc đầu:

- Cái còn lại mãi mãi là cái không nhìn thấy được.

- Nhưng em vẫn tin rằng anh còn sống. Ở đâu đó… và rồi anh sẽ về với em và con.

- Hãy nhìn thẳng vào sự thật. Sự thật làm cho con người sống can đảm hơn và có trách nhiệm hơn…

- Em vẫn giấu kín với mọi người trong làng, trừ một người… - Duyên ngập ngừng - Bố vẫn đinh ninh anh thế nào cũng về…

- Đừng để bố phải buồn thêm… Rồi anh sẽ về…

Nói xong anh bỗng biến đâu mất, Duyên hốt hoảng tìm quanh chợ. Cô đi qua những đám đông gặp gỡ chuyện trò. Bất ngờ cô gặp Khang trong chợ. Anh cũng đang tìm ai. Duyên gọi to:

- Anh Khang!

Khang quay lại. Duyên ngạc nhiên hỏi:

- Anh ra đây tìm ai vậy?

- Tôi đi tìm anh ấy… Duyên gặp được chưa?

Duyên gật đầu:

- Nhưng anh ấy đi mất rồi… sao vội quá!

Hai người lại đi tìm trong đám đông rất lâu. Cuối cùng họ trở lại bến sông. Những ngọn đèn từ từ trôi đi trên mặt sông. Khang nhìn quanh thở dài:

- Chỉ còn lại những người sống - Anh nói.

Họ đứng lặng rất lâu nhìn những đốm sáng chập chờn trên sông. Bỗng Khang từ từ đưa tay nắm lấy tay Duyên. Duyên mải nhìn ra xa, cứ để tay mình trong tay Khang. Chợt cô giật mình rụt tay lại…

*

*          *

Đêm đã khuya, Duyên bước ra nhà ngoài, ngạc nhiên nhìn ông cụ bố chồng vẫn còn thức, ngồi bên bàn nước trước bàn thờ gia đình. Duyên nói:

- Bố đang mệt, còn dậy làm gì khuya thế này?

Ông cụ chậm rãi:

- Chờ hết tuần hương này đã… Hôm nay là ngày rằm tháng Bảy. Bố quên dặn con thắp hương…

*

*          *

Buổi sớm. Trời đầy sương, Khang đã dậy từ lâu thu xếp ba lô hành trang. Anh cầm một gói giấy nhỏ bước sang buồng Thơm ngập ngừng gõ cửa. Thơm nằm im trong chăn, mắt đăm đăm nhìn lên trần nhà không thèm lên tiếng. Lại có tiếng gõ cửa và lát sau tiếng chân đã xa dần… Thơm vẫn nằm im trên giường, một giọt nước mắt từ từ lăn trên má… Bỗng cô choàng dậy, khoác vội chiếc áo vội vã chạy sang buồng Khang. Nhưng cánh cửa buồng đóng kín. Khang đã đi…

*

*          *

Khang đi trên con đê dài dọc sông. Hơi nước bốc lên từ mặt sông như những dải lụa mềm cuốn lấy bước chân anh. Anh nhẩm đọc bài thơ đang viết dở:

Bao giờ cho đến tháng mười

Lúa chín trên cánh đồng giông bão

Ta để lại sau lưng những ngày dài mong đợi

Những mất mát hi sinh chịu đựng khổ đau

Khi trời thu vẫn xanh mãi trên đầu…

Bỗng có tiếng gọi của Thơm làm Khang quay lại. Chờ cho Thơm tới gần, Khang tươi cười nói:

- Tôi sang định chia tay với Thơm, nhưng cô còn ngủ.

- Anh Khang… - Thơm nói qua hơi thở dồn - Em muốn anh trả lời em một câu thôi, rồi anh hãy đi…

- Thơm cứ nói…

- Có phải anh yêu chị Duyên? - Thơm hỏi rất nhanh.

Khang ngập ngừng rồi nói:

- Tôi đang định nhờ Thơm việc này…

Anh lấy từ trong ba lô ra một gói giấy nhỏ.

- Thơm chuyển giúp hộ tôi cho cô Duyên… Thơm cứ đọc đi, rồi sẽ hiểu hết cả…

Con đò đã cập bến để đón Khang, người khách đầu tiên trong ngày. Khang chia tay Thơm.

- Tôi phải đi cho kịp chuyến tàu sớm… Tôi sẽ biên thư về trường sau, khi nào có địa chỉ chắc chắn. Chào Thơm.

Con đò ra giữa dòng sông khi mặt trời cũng vừa lên.

Thơm đi trở lại trên đường đê. Cô đi rất chậm vừa đi vừa đọc bức thư mà Khang nhờ cô chuyển cho Duyên :

“…Mấy hôm nay tôi rất muốn gặp Duyên, nhưng thấy rằng sẽ làm phiền thêm cho Duyên nên lại thôi. Trước khi sắp đi xa tôi viết vài dòng, mong lá thư lần này sẽ đến tận tay Duyên. Tôi xin gửi lại Duyên tập thư của anh ấy. Tôi đã đọc và thuộc lòng từng dòng, từng chữ một. Và tôi đã hiểu vì sao hình ảnh người chiến sĩ ấy vẫn còn nguyên vẹn mãi trong Duyên. Những người đã mất đi không gì thay thế được. Việc Duyên giấu kín với mọi người nỗi đau của mình cũng chính vì những người đang sống. Nhưng đối với tôi, tôi không thể giấu được mình. Những tình cảm của Duyên đã khiến tôi cảm phục, tôn trọng và quí mến. Tôi không sợ mọi người hiểu lầm, do đó không muốn thanh minh. Tôi chỉ muốn Duyên hiểu cho tôi, thế là đủ. Tôi mong rằng, sau những mất mát khổ đau, Duyên và cháu Tuấn sẽ tìm thấy hạnh phúc. Dù có đi đâu thì từ nay cái làng quê nhỏ bé này cũng sẽ rất thân thiết và gần gũi đối với tôi…”

Thơm đột nhiên quay nhìn lại phía bến sông. Con đò đã đưa Khang đi xa. Thơm chạy ngược trở lại gọi to:

- Anh Khang! Anh Khang!

Nhưng con đò đã đi xa và Khang không còn nghe tiếng Thơm gọi mình.

*

*          *

Trưa hôm sau, trong khi Duyên đang làm đồng thì bà cụ Hiếu hớt hải chạy ra tìm cô. Từ xa bà cất tiếng gọi:

- Duyên ơi, về nhà ngay đi…

Duyên từ dưới ruộng lên.

- Con đây. Có chuyện gì thế bà?

- Ông cụ gọi về. - Bà Hiếu nói qua hơi thở - Sớm nay tao mang thuốc sang thì ông cụ không uống, bảo gọi cái Duyên về.

Duyên vứt bừa cỏ, tất tả chạy về nhà. Bà Hiếu còn đứng thở, nhìn theo Duyên lắc đầu:

- Rõ nhà vô phúc. Chồng thì đi xa, bố chồng ốm nặng lại còn dan díu…

Một cô xã viên đang làm cỏ gần đấy dừng tay nói:

- Thế là có phúc đấy bà ạ. Như tụi cháu đây, chồng đi xa, ở nhà vò võ một mình mới gọi là vô phúc, bà ơi…

Bà Hiếu quay lại quắc mắt:

- Có câm cái mồm đi không. Đồ quỷ sứ ở đâu ấy!

Các cô cười khúc khích với nhau.

Ông bố chồng Duyên nằm trên giường. Bát thuốc để bên cạnh. Duyên tất tưởi từ ngoài đồng về, vội rửa chân tay rồi lên nhà trên. Ông cụ nghe chừng đã yếu, nhưng khí sắc vẫn minh mẫn. Cụ nói chậm nhưng rành rọt với con dâu:

- Điện cho chồng con. Bảo nó xin phép về vài hôm.

Duyên bưng bát thuốc nói:

- Thì ông cố dậy uống bát thuốc này đã. Ông khoẻ thì nhà con về mới yên tâm được.

Ông cụ cố gượng uống.

- Ừ thì uống… - ông uống cạn một hơi. - Bảo nó xin phép về… Bố chờ…

Nói rồi, ông nằm xuống im lặng. Bà Hiếu trở lại nhà:

- Thế nào? Ông đã uống hết bát thuốc chưa? Công tôi sắc suốt đêm đấy. Có khoẻ thì con nó mới về cho.

Tuấn giục mẹ:

- Kìa, ông bảo mẹ đi đánh điện cho bố đi…

Duyên ngồi thừ ra trên ghế. Rõ ràng cô đang ở trong một tình thế khó xử. Không biết có nên tiếp tục giấu kín mọi người nữa không, hay nói thật ra cái tin đau đớn kia, vào đúng lúc này?

Bà Hiếu gọi Duyên ra ngoài sân nói nhỏ:

- Tao xem chừng cụ yếu rồi. Tìm cách mà nhắn nó về cho ông ấy hả dạ.

Duyên bối rối;

- Vâng… bà cứ để con liệu.

- Hay mày không muốn nó về? Sợ làng xóm người ta xì xào rồi đến tai nó chứ gì?

- Khổ quá, bà đừng nghĩ oan cho con.

Duyên trở nên bối rối thật sự. Cô tất bật vào nhà rồi lại ra sân mà chẳng biết để làm việc gì. Tuấn nhìn mẹ một cách khó hiểu. Duyên xách nón đi ra cổng, nói với bà Hiếu:

- Bà ở nhà với ông con. Con đi nhắn chị con về.

Tuấn nhìn hút theo bóng mẹ.

*

*          *

Duyên bừng tỉnh dậy. Trời đã hửng sáng. Chị rón rén bước xuống giường, ra nhà ngoài vặn nhỏ ngọn đèn. Tiếng gà gáy ran trong xóm. Ông cụ vẫn nằm thở đều đặn. Chợt Duyên nhìn sang giường con và không thấy Tuấn đâu nữa. Duyên hớt hải sang nhà bà Hiếu hỏi. Quanh xóm không ai thấy nó đâu cả. Cô nhờ bà Hiếu sang trông nom bố chồng, rồi bổ đi tìm con.

Duyên tìm đến trường học. Sân trường buổi sớm vắng vẻ. Cửa buồng Khang đóng kín. Cô định gõ cửa, thì từ gian nhà bên Thơm bước sang:

- Chị Duyên đấy à?

Duyên quay lại hỏi:

- Chị có thấy cháu Tuấn nhà tôi ra đây không?

Thơm lắc đầu:

- Không. Cháu nó đi đâu?

- Tôi không biết nữa. Mọi khi vẫn thấy cháu nó sang chơi với thầy Khang.

- Anh Khang đi rồi. - Thơm đáp - Anh ấy ra tàu sớm qua.

- Anh ấy đi đâu? - Duyên ngạc nhiên hỏi.

Cô giáo thở dài:

- Có giấy trên tỉnh điều anh ấy đi dạy trường khác.

Một thoáng sững sờ trên mặt Duyên. Nhưng rồi cô trấn tĩnh lại ngay, toan bước đi. Thơm vội giữ lại:

- Chị Duyên, chị chờ tí đã… Trước khi đi, anh ấy có nhờ em chuyển cho chị cái này… Em đang định vào làng tìm chị.

Duyên đi theo cô giáo trẻ về buồng. Thơm lấy trong ngăn kéo ra gói thư cũ của chồng Duyên kèm theo lá thư ngắn của Khang gửi cho Duyên.

*

*          *

Tuấn đứng bên đường quốc lộ. Nó giơ tay vẫy hết xe này đến xe khác. Nhưng chẳng có xe nào lại cho một thằng bé vẫy tay đi nhờ !

Tuấn đi dọc đường quốc lộ xuôi về phía huyện lỵ. Một chiếc com-măng-ca của bộ đội đỗ bên đường. Anh lái xe đang lúi húi dưới nắp ca-pô chữa xe. Dăm bảy anh bộ đội ngồi chờ, hút thuốc bên vệ đường. Tuấn dừng lại, nhìn từng khuôn mặt chiến sĩ. Vừa lúc đó, có tiếng gọi của anh lái xe:

- Các đồng chí đẩy giúp cho một tay nào!

Tất cả đứng dậy xúm vào đẩy chiếc xe.

Tuấn chen vào đẩy giúp các chú bộ đội làm mọi người phải bật cười. Chiếc xe nổ máy. Anh em bộ đội nhảy lên xe. Tuấn chạy theo nói to:

- Các chú cho cháu đi nhờ lên huyện với!

Cu Tuấn được vẫy đến, nó trèo lên và chiếc xe lao vút đi. Trong xe, các chiến sĩ hỏi chuyện Tuấn:

- Cháu định nhờ xe lên huyện có việc gì?

- Đánh điện cho bố cháu về.

- Bố làm gì?

- Bố cháu là bộ đội.

- Đơn vị đóng ở đâu?

- Ở Tây Nguyên.

Các chiến sĩ trong xe cười ồ.

- Nói thật hay đùa đấy, ông tướng?

- Thật đấy. Bố cháu tên là Trần Đình Nam.

Một người sĩ quan ngồi trên xe ở ghế trước ngạc nhiên quay lại hỏi:

- Trần Đình Nam? Cháu ở xã nào?

Tuấn trả lời rành rọt:

- Xã Trung Nghĩa… nơi cháu đứng vẫy xe.

Người sĩ quan vừa hỏi đột ngột lấy tay đập khẽ vào anh lái xe, nói để không cho Tuấn biết:

- Cho xe quay lại.

Anh lái xe không cần hỏi lý do, bởi người ra lệnh đeo quân hàm trung úy có lẽ là thủ trưởng cao nhất trên xe, nên tới một ngã tư rộng, anh đi một vòng cua thật êm và chiếc xe đâm đầu trở lại. Tuấn không hay biết gì nên vẫn ba hoa chuyện trò.

- Ông cháu bảo mẹ cháu đi xin phép cho bố cháu về. Nhưng mẹ cháu bận việc của hợp tác. Cháu phải đi thay…

- Thế bỏ học đi đã xin phép thầy giáo chưa? - một anh bộ đội hỏi đùa.

- Sang năm cháu mới đi học. - Tuấn đáp.

- À ra thế…

Anh em trên xe lại cười ồ. Duy chỉ có anh bộ đội vừa hỏi tên bố nó là nãy giờ vẫn ngồi im lặng. Chiếc xe đỗ lại. Tuấn nhận ra con đường dẫn về làng mình. Nó ngơ ngác không hiểu sao và nhất định không chịu xuống xe. Anh lái xe quay lại nói đùa với Tuấn:

- Tới nơi rồi. Mời thủ trưởng xuống cho.

Tuấn vùng vằng chực khóc. Anh trung úy dỗ dành:

- Nào. Đi với chú về làng đi.

- Không, cháu không về đâu. Các chú lừa cháu.

Anh em trong xe bật cười dỗ Tuấn. Nhưng không ai có thể gỡ cánh tay của nó đang bám chặt vào thành xe. Đồng chí trung úy nói với mọi người:

- Các đồng chí xuống xe nghỉ tí đi.

Anh em bộ đội xuống xe. Cả anh lái xe cũng rời chỗ. Lúc này trên xe chỉ còn lại mình Tuấn và anh trung úy. Sau một hồi im lặng, anh trở nên nghiêm nghị, rồi nói với chú bé:

- Chú là bạn của bố cháu.

Tuấn nhìn anh bộ đội, vẻ nửa tin nửa ngờ.

- Ngày trước chú ở cùng một đơn vị với bố cháu. Cháu tên là Tuấn phải không?

Tuấn gật đầu.

Những lời anh nói quá nghiêm túc làm cho Tuấn phải chú ý lắng nghe.

- Tuấn ạ… Cháu còn nhỏ, nhưng chú nghĩ, cháu phải có can đảm để biết một sự thật. - Anh im lặng hồi lâu, rồi nói tiếp: - Bố cháu không còn nữa…

Anh ôm lấy đôi vai gầy của đứa bé, cúi xuống nhìn thẳng vào mắt nó.

Đứa bé nhìn thẳng vào mặt anh bộ đội không chớp mắt. Vẻ nghiêm trang của người nói chuyện, đôi mắt chân thành cảm động của anh làm đứa bé buộc phải tin điều anh nói ra kia là sự thật. Tuấn hỏi lại rất khẽ:

- Có thật không chú?

Anh bộ đội gật đầu;

- Chú là bộ đội. Chú chỉ biết nói sự thật. Bố cháu đã hi sinh trong một trận chiến đấu ở mặt trận phía Nam.

Một phút im lặng trôi qua. Đột nhiên Tuấn ngước nhìn anh bộ đội, hỏi:

- Thế tại sao chú còn sống?

Câu hỏi thật bất ngờ của đứa bé làm anh bộ đội bối rối! Biết cắt nghĩa làm sao đây cho một đứa bé? Anh đang nghĩ cách để nói với nó một điều gì đó thật dễ hiểu, thật chân thành. Nhưng Tuấn đã lẳng lặng trèo xuống xe. Cái im lặng rắn rỏi của đứa bé làm anh bộ đội phải giật mình. Anh níu tay nó lại:

- Tuấn... chờ chú với.

Rồi quay lại phía các đồng đội, anh nói:

- Các đồng chí chờ tôi một lát.

Anh đuổi theo đứa bé. Khi hai người đã đi song song với nhau, Tuấn quay sang nói với anh bộ đội:

- Nhưng chú đừng nói gì với ông cháu cả. Chú hứa với cháu đi.

Anh bộ đội gật đầu. Vừa lúc đó Thơm từ phía xa chạy ngược lại phía anh bộ đội. Thơm gật đầu chào, nói:

- Cám ơn anh. May quá, cháu gặp được các anh - Cô toan dắt Tuấn đi. Nhưng anh bộ đội vội nói:

- Tôi cũng vào làng với cháu.

Cả ba cùng đi về phía làng.

Trong nhà Duyên, bà con họ hàng cùng láng giềng đã có mặt đông đủ bên giường bệnh của ông cụ. Cô con gái trên tỉnh cũng vừa về. Bà Hiếu quay ra sân, trông thấy Tuấn đầu tiên liền la lên:

- Nó về kia rồi!

Ông cụ trở mình hỏi:

- Ai về đấy?

- Cháu nó về rồi.

Tuấn dắt anh bộ đội bạn bố nó tiến đến bên giường ông. Ông cụ hỏi rất khẽ:

- Đi đâu về đấy cháu?

- Cháu đi tìm bố cháu về cho ông.

- Bố cháu về???...

Ông cụ hỏi lại, mắt cố mở to. Nhưng lúc này mắt cụ đã nhòa lắm rồi. Cụ chìa tay ra phía trước. Anh bộ đội nắm lấy tay cụ, nói giọng run run:

- Bố...

- Con đã về - Ông cụ khẽ nói rồi đưa tay bám chặt lấy cánh tay anh bộ đội, vuốt nhẹ xuống lưng anh. Bàn tay chạm vào khẩu súng lục đeo bên hông anh, dừng lại hồi lâu rồi buông thõng xuống. Ông tin rằng con trai mình đã về.

*

*          *

Duyên không tìm thấy Tuấn, tất tưởi về nhà. Một bà cụ từ trong nhà chạy ra ngõ, gọi giật Duyên lại:

- Về nhà ngay đi. Tao vừa thấy thằng Tuấn đi với bố nó về. Nhanh lên! - bà giục Duyên.

Duyên chạy như bay về nhà. Anh ấy về? Cái điều đó biết đâu lại có thể xảy ra?

Anh bộ đội vuốt mắt cho ông cụ xong, đứng lặng im rất lâu bên giường, như một người con trong phút vĩnh biệt cha.

Ông cụ qua đời nhẹ nhàng, thanh thản như đi vào giấc ngủ.

Duyên từ ngoài sân chạy ùa vào nhà. Tuấn quay lại gọi to:

- Mẹ…

Duyên đứng sững lại khi nhìn thấy trước mặt mình, bên cạnh giường của bố chồng, một tấm lưng bộ đội ướt đẫm mồ hôi. Mắt chị hoa lên sau câu nói bật ra:

- Trời ơi… Anh!

Cô lảo đảo ôm mặt. Anh bộ đội chạy lại đỡ lấy vai Duyên:

- Chị Duyên, chị bình tĩnh lại đi. Anh ấy không về được nhưng đã có chúng tôi.

Đôi vai Duyên run lên. Chị nói qua nước mắt:

- Em có lỗi… Em đã giấu thầy em…

Anh bộ đội lắc đầu:

- Không. Chị không có lỗi gì cả. Hãy để cụ ra đi được thanh thản.

Tuấn lại gần mẹ. Chị Duyên ôm chặt con vào lòng. Tuấn đưa tay lau nước mắt chảy trên má mẹ, nói:

- Ông vẫn tin là bố về. Bây giờ mẹ đừng giấu con nữa…

Một vài người lính cũng vừa tới, lục tục ngả mũ bước vào.

*

*          *

Đồng lúa chín vàng. Một màu vàng rực rỡ dưới trời thu xanh ngắt.

Hôm nay là ngày khai trường. Những bước chân của trẻ em tới trường, xen lẫn những bước chân của bà con xã viên ra đồng gặt lúa làm đường làng trở nên náo nức lạ thường.

Duyên quẩy quang gánh trên vai đưa con tới trường trước khi ra đồng làm việc. Tuấn trong bộ quần áo mới, cặp sách trên tay trông thật long trọng. Không còn nhận ra cu Tuấn ham thả diều ngày nào. Nó trở nên đĩnh đạc như một người đã trưởng thành.

Sân trường tấp nập các học sinh, thầy cô giáo. Duyên gặp Thơm ở cổng trường. Cô ra đây chờ để đón riêng Tuấn. Duyên vui vẻ chuyện trò với cô giáo nhưng mắt vẫn nhìn vào sân trường như muốn tìm ai. Lát sau khi Tuấn đã vào sân trường, Duyên ngập ngừng hỏi Thơm:

- Cô có biết thầy Khang bây giờ ở đâu không?

- Anh ấy hẹn khi có địa chỉ chắc chắn sẽ biên thư về báo tin cho trường biết. Anh ấy vẫn nhớ trường lắm. - cô giáo đáp.

Duyên ngập ngừng nói tiếp:

- Bao giờ có địa chỉ, cô cho tôi xin. Tôi muốn được cảm ơn anh ấy.

Cô giáo nhìn Duyên, xúc động đáp:

- Vâng. Em sẽ báo cho chị ngay, em chắc anh Khang cũng mong thư chị lắm.

Duyên im lặng nhìn lên bầu trời cao. Những đàn chim ngói bay về từng đàn. Trong sân trường, học sinh đã xếp thành hàng. Buổi lễ chào cờ bắt đầu như thường lệ. Thơm nắm tay Tuấn đứng nghiêm, ngước nhìn lên lá cờ Tổ quốc bay trên cột cờ giữa sân trường … Cô lặng lẽ đưa tay gạt giọt nước mắt lăn trên má.

Mùa thu 1983